ศ.นพ.วิจารณ์ พานิช สะท้อนคิดในงานชื่นใจ…ได้เรียนรู้ (ภาคครูเพลิน) เมื่อวันที่ 10 ตุลาคม 2568 ณ โรงเรียนเพลินพัฒนา หลังกิจกรรมการเปิดชั้นเรียน (Open Class)
“การศึกษาเพื่อเป็นมนุษย์ – พิธีกรรมกับการเรียนรู้เพื่อการเปลี่ยนผ่าน”
💡 Transformative Learning หรือ การเรียนรู้เพื่อการเปลี่ยนผ่าน
เป็นหัวใจสำคัญในการพัฒนาผู้เรียนให้เกิดการงอกงามครบทุกด้าน โดยเฉพาะอย่างยิ่งในยุคปัจจุบันที่สภาพแวดล้อมการเรียนรู้ (e-learning ecosystem) ขยายขอบเขตออกไปทั้งที่บ้าน ชุมชนรอบข้าง และ ชุมชนออนไลน์ ปัจจัยเหล่านี้ต้องได้รับการหนุนเสริมให้ส่งผลต่อการงอกงามของผู้เรียนอย่างรอบด้าน
สิ่งที่เราได้เห็นในการเปิดชั้นเรียน บูรณาการวิชาแสนภาษา ภูมิปัญญาภาษาไทย และดนตรีชีวิต คือการงอกงามด้าน Values อย่างชัดเจน
“ชีวิตนี้ เปราะบาง เลือนลาง แล้วจางหาย
วันนี้ มีกาย พรุ่งนี้ หายไป ชีวิตนี้ มีค่า
รักษา ไว้ได้ แม้เรา จากไป สร้างไว้ ความดี”
📍 นอกจากนี้ สนามพลังบวก หรือ Positive Psychology (จิตวิทยาเชิงบวก) เป็นสิ่งสำคัญยิ่งในการสร้างจิตใจที่ดีงาม มุ่งเน้นไปที่การสร้าง Well-being ในชีวิตและการเรียนรู้ โดยการค้นหาและพัฒนา จุดแข็งของตนเอง พัฒนา คุณธรรม (Values) เน้นอารมณ์บวก (ซึ่งมีหลักฐานทางวิทยาศาสตร์ที่เชื่อมโยงกับการกระตุ้นเส้นประสาท Vagus nerve) การสร้างความหมายในชีวิต (Meaning) การมีส่วนร่วม (Engagement) และการสร้างความสัมพันธ์เชิงบวก (Relationship)
📚 การเรียนรู้จากประสบการณ์ (Experiential Learning) สู่การเปลี่ยนผ่าน
การหนุนเสริมให้เด็กพัฒนาสู่ระดับสูงสุดของ Bloom’s Taxonomy นั่นคือ การสร้างความรู้ (Create) ทั้งสี่องค์ประกอบของ VASK ขึ้นมาเอง และนำไปใช้ประโยชน์ การเรียนรู้เพียงแค่ จำได้ หรือ เข้าใจ นั้นไม่เพียงพอ เราต้องเลยผ่านไปสู่การประยุกต์ใช้ (Apply), วิเคราะห์ (Analyze), ประเมิน (Evaluate), และ สร้าง (Create)
หัวใจสำคัญที่นำไปสู่ระดับการสร้างความรู้ คือ
💭 การเรียนรู้จากประสบการณ์ (Experiential Learning) ผ่านวงจรของ Kolb ที่ผู้เรียนต้องร่วมกันหมุน :
1. Concrete Experience (ประสบการณ์ตรง) : การลงมือปฏิบัติจริง
2. Reflective Observation (การสังเกตและการสะท้อนคิด) : สังเกตและสะท้อนคิดหาความหมาย
3. Abstract Conceptualization (การสร้างมโนทัศน์เชิงนามธรรม) : ตั้งคำถามเชิงหลักการหรือทฤษฎีว่าประสบการณ์นั้นบอกอะไรเรา
4. Active Experimentation (การทดลองใช้งาน/ท้าใช้) : นำหลักการที่คิดได้ไปทดลองใช้ต่อ (คล้ายกับ PDCA) วงจรนี้ไม่ได้เน้นเพียงแค่การปรับปรุงวิธีการ แต่เน้นให้ผู้เรียน คิดตกผลึกในเชิงหลักการ หรือทฤษฎี ซึ่งจะนำไปสู่การเป็นคน คิดลึก คิดเป็น และ กล้าที่จะคิดความรู้ใหม่ ๆ ออกมาจากประสบการณ์ของตนเอง โดยมีหลักการคือ เชื่อครึ่งไม่เชื่อครึ่ง และนำไป ลองท้าใช้
📝 Transformative Learning : การเดินทางของการเปลี่ยนแปลงระดับรากฐาน Transformative Learning
คือ ผลลัพธ์ของการเรียนรู้จากประสบการณ์ ที่นำไปสู่ การเปลี่ยนความคิด ความเชื่อ และพฤติกรรม ของผู้เรียนไปโดยอัตโนมัติ ภายใต้กรอบความคิดของ Jack Mezirow การเปลี่ยนผ่านนี้จะเกิดขึ้นเมื่อผู้เรียนกล้าที่จะเผชิญกับ สถานการณ์ความขัดแย้งอึดอัดขัดข้อง (Disorienting Dilemma) ทั้งภายในกลุ่มและภายในตนเอง ซึ่งเป็นชนวนของการเปลี่ยนแปลง
ลักษณะสำคัญของ Transformative Learning :
- ท้าทายกรอบความคิดเดิม : ตั้งคำถามต่อสมมติฐานและความเชื่อเดิม ๆ ของตนเอง
- ความลึกของการเรียนรู้ : เลยจากแค่ “เข้าใจ” ไปสู่การ สร้างความรู้ขึ้นเอง (Create)
- ผลลัพธ์คือการเปลี่ยนแปลง : มุ่งให้เกิด Transformation และการเติบโตสู่การเป็น ผู้นำการเปลี่ยนแปลง
- เป็น Journey ไม่ใช่ Event : เป็นการเดินทางแห่งชีวิตที่การเรียนรู้และการเปลี่ยนแปลงเกิดขึ้นอย่างต่อเนื่อง ระดับรากฐาน ทั้งความเชื่อและศรัทธา ไม่ใช่แค่การรับชุดความรู้ใหม่ แต่เป็นการ เปลี่ยนแปลงตัวตนและมุมมองต่อโลก
🔭 การสร้าง Transformative Learning ในทางปฏิบัติ :
1. กิจกรรม/บริบทจริง : ทำกิจกรรมร่วมกันในสภาพจริงหรือเสมือนจริง
2. Critical Reflection : ตั้งคำถามสู่การสะท้อนคิดอย่างยิ่งยวด
3. อยู่กับความกำกวม (Ambiguity) : กล้าที่จะอยู่กับสภาพที่ไม่ชัดเจน ขัดแย้งทางอารมณ์ความรู้สึก แต่ใช้ทั้งหมดนั้นในเชิงบวก
4. เปิดกว้างรับฟัง : ฝึกเป็นคน มองไกล (มองเป้าหมายระยะยาวของชีวิต) ใจกว้าง และ ใฝ่สูง (คำสอนของสมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์) ซึ่งสอดคล้องกับ Positive Psychology ที่เน้นการให้ (Give) มากกว่ารับ (Take)
🧑🏫 บทบาทของครูและการเรียนรู้เพื่อสังคม
Transformative Learning ไม่ใช่แค่สำหรับนักเรียน แต่เกิดขึ้นร่วมกันระหว่าง นักเรียนและครู โดยครูต้อง Unlearn ความคิดเดิม ๆ จากผู้กำกับ มาเป็นผู้หนุนเสริมที่มีความสัมพันธ์แบบเคารพรับฟัง ซึ่งกันและกัน การศึกษาเพื่อการงอกงามความเป็นมนุษย์ต้องเชื่อมโยงกับชีวิตจริงและประสบการณ์ตรง เรียนรู้ได้จากทุกกิจกรรมและบูรณาการได้ในทุกวิชา ผ่าน Active Learning และในระดับมัธยมสามารถนำ Service Learning (การทำงานรับใช้สังคมเพื่อการเรียนรู้) มาเป็นรายวิชาได้
🔊 แนวคิดล่าสุด คือ Transformative Student Action (TSA) ที่ต่อยอดจาก Transformative Student Voice (TSV)
โดยให้นักเรียน เปล่งเสียง ถึงปัญหาทางสังคมรอบตัวที่ทำให้ตนเองอึดอัดขัดข้อง และนำมาตั้งคำถามอย่างจริงจัง (Critical Civic Inquiry) เพื่อทำ Participatory Action Research (YPAR) และนำเสนอทางแก้ไขต่อผู้มีอำนาจ เพื่อให้เกิด การเปลี่ยนแปลงทางสังคม
📍 สรุป Transformative Learning คือ กระบวนการเรียนรู้เชิงลึกที่ส่งเสริมให้ผู้เรียนเติบโตเป็นมนุษย์ที่สมบูรณ์ตามหลัก VASK มีจิตใจที่เข้มแข็งจากพลังบวก และกล้าที่จะเปลี่ยนแปลงตนเองและสังคมรอบข้างได้อย่างยั่งยืน เป็นการเดินทางที่ต้องอาศัยการปฏิบัติ สะท้อนคิด และการกล้าเผชิญความขัดแย้งเพื่อสร้างความรู้และตัวตนใหม่ ๆ อย่างแท้จริง
_________________________________________
ติดตามบทความและภาพกิจกรรมเพิ่มเติมได้ที่เพจโรงเรียนเพลินพัฒนา 👇
